Samenvatting Als Clara, de vrouw van componist Lucas Loos, op vakantie in Griekenland omkomt bij een val is dat een grote schok voor iedereen die hen kent. Maar in de vriendenkring van Lucas en Clara leidt de tragische dood van Clara ook tot veel speculaties over de doodsoorzaak; steeds meer vrienden en kennissen van het stel raken ervan overtuigd dat er hier geen sprake is van zomaar een ongeluk.
De geruchten raken wijd verspreid, waarbij het ook meespeelt dat Lucas niet weg kan uit Griekenland vanwege de hoge kosten en een lopend gerechtelijk onderzoek. De thuisblijvers steken elkaar naar de kroon met sensatieverhalen.
Als ze eenmaal de kans gehad hebben hun verschillende verhalen naast elkaar te leggen, beginnen ze steeds meer ervan overtuigd te raken dat Lucas schuldig is aan de dood van zijn vrouw. De ene kennis weet te vertellen dat Clara vlak voor haar vertrek een nieuw testament opgesteld heeft met haar als getuige, terwijl een ander het verzoek van Lucas heeft gekregen op de begrafenis een compositie, opgedragen aan de vermoorde Salvador Allende, te spelen. Hoe mager dit bewijs ook is, de vrienden van het echtpaar duiken er vol overtuiging op.
De vriendenkring van een gevierde componist is natuurlijk allesbehalve gemiddeld. Centraal staan de mannen van De Tafel, een elitair groepje in de kunstenaarssociëteit dat steevast aan een bepaalde tafel daar bijeen komt, en een aantal vriendinnen van Clara, die in dezelfde kringen verkeren. Hun ‘onderzoek’ naar de doodsoorzaak van Clara leunt op bewijsvoeringen die in de rechtbank waarschijnlijk niet lang rechtop zouden blijven; parallellen met de levens van andere kunstenaars (onder meer Tsjaikovsky) worden getrokken, Lucas’ werken worden geanalyseerd en er wordt veel geredeneerd over artistieke kwesties als het verband tussen feit en fictie en de vraag of toeval bestaat.
Daarnaast is er de nodige roddel en achterklap, waardoor Clara steeds meer als engel gezien gaat worden terwijl haar man een soort boeman wordt, en er veel wordt gesproken over hun ongelukkige huwelijk. Dat geen van de leden van De Tafel een gelukkig huwelijk heeft wordt in hun argumentatie niet meegewogen.
Jaren later als de schrijfster, gebiologeerd door de aparte rouwadvertentie van Clara Wevers meer wil weten over het ‘ongeluk’ worden alle speculaties en roddels binnen de vriendenkring van het echtpaar nog eens opgerakeld. Het is echter de vraag of ze ooit achter de waarheid zullen komen, nu Lucas zelf ook gestorven is.
Thematiek
Het is een beetje ingewikkeld om dit boek aan één thema te koppelen, omdat veel thema’s bij dit verhaal zouden kunnen passen.
Wat erg naar voren komt in het verhaal over de dood van Clara Wevers zijn de aspecten: zelfdoding, vriendschap, moord, dood en liefde.
De verhoudingen tussen de personages zijn niet zoals tegenwoordige relaties. Het snobistische gevoel van ‘alles kan en alles mag’ uit de jaren 80 komt erg duidelijk naar voren. Vrijheid is erg belangrijk. Mannen en vrouwen wonen wel bij elkaar, maar zijn erg open in wat ze doen in hun relatie. Seks met een ander dan je eigen partner is dan ook niet ongebruikelijk.
Lucas Loos is een aparte man die getekend is door zijn verleden en graag andere mannen opzoekt om zijn lusten te stillen. Ook Clara, waarmee hij al jaren samenwoont in een imposant huis in Amsterdam, stilt haar lusten het liefst bij een ander dan haar eigen man. Ze leven ervoor om elkaar de troef af te steken en elkaar naar beneden te halen waar anderen bij zijn. Dit leidt vaak tot ongemakkelijke situaties waarin Clara haar cynisme niet kan onderdrukken en Lucas het niet kan laten haar af te troeven met diepgaande metaforen.
Toch blijven ze bij elkaar en leven onder hetzelfde dak. Het voornaamste wat ze bij elkaar houdt is de onvoorwaardelijke liefde voor hun enige zoon Quint. Het stel is wanhopig op zoek naar liefde die ze van hun eigen partner niet ontvangen. Hun relatie is eigen onmogelijk. Gebaseerd op een verlangen dat ze nooit kunnen bevredigen.
Hiernaast is Clara erg geliefd in hun vriendenkringen. Ze is vurig, aantrekkelijk en passievol en menig man valt dan ook voor haar. Zo ook een van haar beste vrienden Rafaël. Ze is onbereikbaar voor hem, omdat ze samen is met Lucas en hem nooit zal verlaten vanwege haar zoon. Nooit zal ze volledig van hem zijn.
Aan de hand van de wanhopige zoektocht naar liefde en de bekoeling van lusten in de relatie van Lucas en Clara en de onbeantwoorde liefde van Rafaël kun je dit boek scharen bij de Romantiek.
Ook behoort dit verhaal toe aan het Naturalisme. De wereld wordt beschreven hoe het echt is. De opvattingen van mensen en de gebeurtenissen uit die tijd worden ongezouten bekritiseerd. De meningen van de mensen aan De tafel worden niet zo maar aangenomen, maar onderzocht en verklaart aan de hand van hun verleden en milieu.
Het verleden en de relatie met het slachtoffer (Clara) wordt voor elk personage uitgediept en beschreven in het boek. Zo snap je de motieven van handelen en denken na Clara’s val.
Neem bijvoorbeeld Puck. Ze heeft een zwak voor Lucas Loos. Ook is ze erg klein waardoor ze sinister en scherp is in haar woordkeus. Door haar postuur is ze menig maal teleurgesteld in haar leven en daardoor gehard in haar manier van doen.
Ze woont in bij Robin die vriendschappelijk van haar houdt. Hij is de enige die altijd voor haar zorgt en die het aankan met haar samen te leven.
Na de val laat ook Puck haar ongezouten mening horen. Toch blijft ze in het openbaar een beetje schuchter over de rol van Lucas in het geheel. Ze praat hatelijk over hem, maar toch beschermend. Als Robin haar later huilend als een hoopje in de gang aantreft wordt het je duidelijk dat de hele affaire haar meer doet dan ze laat blijken.
Ze is gehard door haar verleden en milieu waarin ze is opgegroeid, maar blijft toch een fragiele vrouw die af en toe een beetje liefde nodig heeft.
Eigen mening
Ik weet niet zo goed wat ik moet denken van dit boek. Het verhaal zal me niet jaren bijblijven.
Het staat vol met metaforen, beeldspraken en citaten van bekende filosofen. Veel van deze stukken moest ik twee tot drie keer lezen voor ik ze begreep. Er zijn moeilijke woorden en lange zinnen gebruikt. Dit is heel verwarrend en de intentie van het boek is daardoor niet goed overgekomen.
‘Lucifer’ is gebaseerd op de dood van Marina Schapers en haar relatie met componist Peter Schat. Alle personages zijn geënt aan echte kunstenaars. Dit maakt het een realistisch geheel, maar je moet als lezer wel een flinke voorkennis hebben van de artistieke wereld. Mensen die tijdens het lezen duidelijk een brug kunnen slaan tussen de gebruikte personages en de echte kunstenaars, zullen dit boek veel meer waarderen dan mensen die dat niet kunnen.
Je kunt je wel goed inleven in de gedachtegangen van de personages. De normen en waarden zijn goed en duidelijk beschreven en komen levendig op je over. De omgangsvormen zelf wekken echter weerzin op. Deze dingen lagen in die tijd nou eenmaal anders en Palmen heeft zonder blikken of blozen dit beschreven.
Het verhaal speelt zich af in de jaren 80 van de vorige eeuw dus de sociale aspecten lagen begrijpelijkerwijs heel anders.
Het feminisme stond toen nog in de kinderschoenen en vrouwen werden nog als minder behandeld. Je ziet dit terug aan De Tafel waar alleen mannen lid van mogen zijn. Het enige vrouwelijke lid wordt bestempeld als ‘mannelijke geest’.
De leden zijn een stel conservatieven die leven om hun status hoog te houden en anderen met steken onder water af te vallen. Ze worden gevreesd door hun snijdende beeldspraken en metaforen waarmee ze elkaar de loef af proberen te steken. Zelf vinden ze zich helemaal het einde. Dit soort brallerige mensen wekken weerzin op. Nooit zal ik begrijpen waarom vrouwen minder zijn dan mannen. In het bijzonder noem ik de personages van Lucas Loos, Otto en Aaron.
Het aspect over ‘open relaties’ is echter wel goed inleefbaar. Je zat in die tijd niet vast aan een partner en je mocht het ook leuk hebben met een ander. Dit is begrijpelijk. Zeker als je leest hoe de verhoudingen tussen mensen in elkaar zitten. Ze hebben niet een te best huwelijk en moeten hun liefde en verlangen ergens anders zoeken.
Ook homoseksualiteit lag in die tijd anders dan nu. Nu kunnen homo’s openlijker voor hun geaardheid uitkomen en hoeven ze niet met een vrouw te trouwen om hun voorkeur te verbergen.
Palmen heeft het voor elkaar gekregen om naast levendige beschrijvingen ook het boek duidelijk in te delen. Het verhaal verspringt tussen de tijd van het ongeluk tot de periode daarna tot 25 jaar later wanneer een schrijfster het voorval wil onderzoeken.
Er zijn drie periodes beschreven: het ongeluk, de vrienden en de uitvaart. Je krijgt zo een mooi chronologisch verhaal met veel terugblikken op het verleden waarin de relaties van de mensen met Clara duidelijk worden.
Het perspectief wisselt voortdurend tussen verschillende personages. Soms is het niet altijd even duidelijk welk personage nou aan het woord is en moet je als lezer gissen. Dat is jammer.
Connie Palmen schrijft steevast over kwesties van echt en onecht, fictie en werkelijkheid, identiteit en betekenisverlening door anderen. In dit boek staat het aspect echt en onecht, fictie en werkelijkheid centraal.
De vraag of Clara is vermoord is de rode draad door het geheel. Der Bubi, Rafael en De Prins laten zich leiden door hun verdriet. Ze onderscheiden daardoor het echte niet meer van het onechte. De roddels die de ronde doen helpen hier ook niet echt bij. Zo wordt de dood van Clara opgeblazen en verheerlijkt. Dit doen ze aan de hand van filosofische uitspraken die voor een buitenstaander van de filosofie een beetje vaag blijven.
De drie vrienden zien wat ze willen zien. Later in het boek komen ze tot inkeer en zien ze in dat ze zich lieten leiden door verdriet.
Hierdoor blijft het mysterie onopgelost en blijft de lezer met een onbevredigd gevoel achter.
Onderscheid fictie van non-fictie. Het is gemakkelijk je te laten leiden door fantasie, maar de werkelijkheid is al zo heftig. Dat is wat je bijblijft
Ruimte
Het verhaal speelt zich af in Amsterdam en op het Griekse eiland Skyros. Clara vindt de dood op dit eiland. Deze plek maakt Lucas nog verdachter. Niemand was erbij en kon het zien.
Lucas is altijd bezig met Griekse mythes te vertellen, ze te herschrijven en zichzelf in het middelpunt te plaatsen. Hij ziet zichzelf als God die alles kan maken.
Elke gebeurtenis brengt hij terug naar een mythe.
De dood van Clara is ook een mythe. Er zit een kern van waarheid in, want ze is dood. Maar of het een ongeluk of opzettelijk was, blijft onbekend.
Amsterdam is onze hoofdstad en het middelpunt van de creatieve wereld in ons land. Hier komen grote gezelschappen bij elkaar om samen kunst te maken.
Het is ‘het centrum’ van ons land. De mensen waar het boek over gaat zijn ook ‘het centrum’ van de creatieve wereld. Ze genieten grote bekendheid en behoren tot de elite van de elite.
Belangrijkste personen
Deze personen zijn toch wel: De Prins, Der Bubi, Rafael en Lucas Loos. Er komen heel veel personages voor in het verhaal, maar naarmate het boek vordert komen veel personages meer op de achtergrond te liggen. Ze zijn nog wel aanwezig, maar de ik-persoon is toch meestal De Prins, Der Bubi en Rafael. Lucas Loos is een belangrijk persoon, omdat alle speculaties om hem draaien. Zijn gedachtegangen en motieven worden nagegaan. Het hele verhaal draait om deze componist.
De Prins, Der Bubi en Rafael zijn alle drie erg verdrietig om de dood van hun vriendin. Stuk voor stuk halen ze herinneringen op en proberen de gebeurtenissen te verwerken. Dit doen ze door Clara’s dood te onderzoeken. Ze ontwikkelen overal theorieën en zien ineens overal patronen die te maken kunnen hebben met haar overlijden.
Als jaren later een schrijfster het drama nog een keer wil onderzoeken, leggen ze met hun bevindingen op tafel. Ze komen erachter dat ze overdreven en dingen ook anders hadden kunnen interpreteren. Ze lieten zich meeslepen door de wens Clara’s dood te ontrafelen en haar te eren. Hier zie je weer duidelijk de grens tussen fictie en werkelijkheid.
Clara heeft elk van hun een laatste wens gegeven. De een moet haar dagboeken verbranden, de ander moet ervoor zorgen dat Quint goed terecht komt. Deze laatste wensen houden ze in ere door ze uit te voeren. Lucas is het hier echter niet altijd mee eens en er vallen hier en daar wat klappen. Dit alles doet mij sterk denken aan het Naturalisme, waar de wereld zoals het er echt aan toe gaat wordt beschreven.
Lucas is een apart geval. Volgens mij is hij psychisch niet helemaal in orde en gaat hij ten onder vanwege zijn eigen succes. Hij reageert heel raar op de door van zijn vrouw. Aan de ene kant is hij heel aangedaan en aan de andere kant doet hij alsof het hem allemaal niet kan schelen. Deze houding maakt hem des te meer verdacht. Loos stopt zijn gevoelens weg. Na Clara’s dood draait hij helemaal door. Hij verbouwt hun huis zodat het een ‘hemel’ wordt waar hij ongestoord kan werken. Ook wordt hij nog fanatieker in het verheerlijken van Goden en het afvallen van zijn vrienden die zijn visies niet delen. Dit leidt tot de verbanning van De Tafel. Lucas is hier helemaal stuk van en stort zich op het leven in zijn ‘hemel’. Als Rafael vlak voor zijn dood bij hem op bezoek gaat schrikt hij van het tafereel. Een wit huis met een grote trap die toegang biedt tot het hemelse. Ook staat er een grote eenhoorn tegen de muur die wordt verfraaid met allerlei versieringen. In het midden staat Lucas’ geliefde piano waar hij al zijn stukken op musiceert.
Later overlijdt Lucas. Helemaal van de wereld en gedompeld in verdriet. Zijn houdingen doen me denken aan de Romantiek alhoewel het niet duidelijk is of hij lijdt onder verdriet van zijn vrouw of iets anders.
Bronnen
