Wie maakte Casanova tot casanova?
Amsterdam: de Arbeiderspers, 2003/ 235 bladzijdes/ Auteur: Arthur Japin/ Omslag: Steven van der Gaauw/ vierentwintigste druk (2006)/ ISBN: 90 295 6335 4/ Titel: het schitterend gebrek/ Genre: RomanAls ik één ding kan is het liefhebben. Dat lijkt niet veel bijzonders, maar ik ben er trots op. Ik heb het geleerd zoals een zwerfhond leert zwemmen: omdat hij met de rest van de worp in een jutezak werd gepropt en in een snelstromende rivier is geworpen. Die ene die het tegen alle verwachtingen in gered heeft, dat ben ik. Met in mijn oren nog het gejank van degenen die het niet haalden, moest ik leren ergens van te houden.
Ik ben niet ondergegaan.
Ik heb de kant bereikt.
Ik heb lief.
Andere mensen dragen hun verdriet in hun hart. Ongezien holt het hen vanbinnen uit. Het is mijn redding geweest dat ik mijn verdriet aan de buitenkant draag, waar het niemand kan ontgaan.
Met deze bittere woorden begint het boek ‘het schitterend gebrek’. Op dit moment heb je nog geen idee wie er hier spreekt en waar deze persoon het over heeft. Pas aan het eind van het verhaal worden de woorden in deze passage duidelijk. Deze passage waar zoveel leed in beschreven wordt en die de liefde laat lijken op een schitterend gebrek.
Daar gaat dit boek over: liefde en haar duistere kant.
Mensen die door schade en schande wijs zijn geworden. Zij zijn veranderd in sceptici over dit fenomeen waar wij vandaag de dag nog steeds allemaal wanhopig naar op zoek zijn.
Arthur Japin (1956) is geboren en getogen in Haarlem. Zijn vader was toneel recensent en daarom was het niet vreemd dat Arthur na zijn middelbare schooltijd een toneelstudie volgde aan het gymnasium in Londen. Later in Amsterdam studeerde hij twee jaar Nederlandse taal- en letterkunde. Na zijn studie kreeg hij enkele rollen in TV, film en radio, zoals ‘Flodder’ en ‘Onder Weg Naar Morgen’. In 1987 stopte Japin met acteren en begon te schrijven. Dit deed hij toen hij het verhaal ontdekte van twee Afrikaanse prinsjes die in het negentiende-eeuwse Nederland als Hollanders werden opgevoed. ‘De zwarte met het witte hart’ werd zijn eerste Roman.
Voor ‘het schitterend gebrek’ (in 2003) schreef Arthur 6 boeken. ‘het schitterend gebrek’ werd zijn derde roman. Zijn fictieve verhalen hebben veelal een autobiografisch tintje of een historische kern. Zo ook ‘het schitterend gebrek’. In één jaar na de eerst uitgave werd dit boek twaalf keer herdrukt. In 2004 werd het boek bekroond met de libris literatuur prijs en genomineerd voor de NS publieksprijs.
Voordat ik dit boek begon te lezen, had ik erg hoge verwachtingen. In de les hebben wij het namelijk herhaaldelijk over dit verhaal gehad. Het thema liefde en hoe dat, volgens andere lezers, wordt beschreven door de ogen van een bijzondere vrouw, sprak mij erg aan. Er is historisch niet veel van haar bekend, ondanks dat zij veel invloed heeft gehad op de geschiedenis van Giacomo Casanova. Geen uitgebreide geschriften of biografieën, alleen vage verwijzingen. Desondanks wist Arthur Japin er toch een verhaal van te maken. Dit wekte mijn nieuwsgierigheid. Wie was deze vrouw uit de 18e eeuw en hoe kwam het dat zij zoveel invloed had op het doen en laten van de man wiens naam wij vandaag de dag gebruiken als een personificatie in de Nederlandse taal? Hoe verliep haar leven en waarom deed zij dingen op een bepaalde manier? Vol goede moed begon ik dus in het 235 pagina’s dikke boek.
De hoofdpersoon en tevens de ik-persoon in dit boek is de Italiaanse Lucia. Ze is de dochter van twee bedienden op het landgoed van Pasiano. Ze heeft een onbezorgde jeugd.
Als de dochter van de Gravin van het landgoed gaat trouwen komt er een groot feest. Allerlei gasten uit Venetië en omstreken komen naar Pasiano toe, waaronder Francesco en Giacomo Casanova. Tussen Giacomo (17) en Lucia (14) bloeit een heftige liefde op. Giacomo moet echter na het feest een halfjaar weg voor zaken, maar belooft Lucia te komen ophalen en haar te trouwen.
In dat halfjaar gebeurt er veel. De gravin regelt voor Lucia een leermeester die haar alle wetenschappen moet bijbrengen.
Vlak voor Giacomo’s beloofde terugkomst, krijgt haar leermeester pokken en sterft. Lucia is ook besmet maar overleefd. Vanaf dit moment zal zij altijd de littekens van deze gruwelijke ziekte in haar gelaat dragen. Zij vervalt in een ongelofelijke tweestrijd.
In die tijd stond de schoonheid erg hoog aan geschreven in Venetië. Lucia wist dat zij nooit geaccepteerd zouden worden in de samenleving als zij met Giacomo zou trouwen. Haar uiterlijk zou de carrière van haar geliefde onherstelbaar beschadigen.
Liever één ongelukkig, zo redeneert zij, dan allebei. Zij laat hem berichten dat zij er met één van de knechten vandoor is gegaan.
Hier begint een lange maar zware toch voor Lucia die vanaf die tijd door het leven gaat als Galathée de Pompignac. Deze naam gaf haar leermeester haar voor hij stierf.
Na veel omzwervingen komt ze aan in Amsterdam, waar ze geen enkele baan kan vinden door haar uiterlijk. Uiteindelijk moet ze zich als hoer liggend staande houden. Een baan waarin je zeker niet kieskeurig mag zijn. Na een afschuwelijke tijd besluit zij om gemaskerd door het leven te gaan. Dit om haar littekens te verbergen. Ze ontdekt dat haar mysterieuze masker meer klanten trekt. Ze kan haar tarief verhogen en haar klanten steeds kieskeuriger kiezen. Ze krijgt een beter bestaan en kan zelfs een huis kopen en er redelijk goed leven. Langzaam ga je haar scepsis begrijpen die zij heeft ingenomen over de liefde.
In de opera ontmoet ze de fransoos le chevalier de Seingalt. Deze man beweert veel vrouwen in zijn leven te hebben gehad. Nog nooit heeft hij er een ontevreden of verdrietig achtergelaten.
Dit wekt Galathée de Pompignac’s interesse en tegelijkertijd wekt hij haar lusten op, op een manier die zij niet van zichzelf kent. Vrijwel direct daarna herkent zij hem als haar oude liefde. Veel ziet zij niet terug van haar geliefde in deze verbitterde man. Toch staat zij onmiskenbaar oog in oog met haar Giacomo.
Wat volgt is een geniaal en subtiel spel tussen de twee met liefde als inzet. Lucia raakt verstrikt in haar eigen gevoelens, die ze, sinds haar vlucht, niet meer heeft toegelaten. Langzaam maar zeker loopt de spanning op en wil je weten hoe het afloopt.
Het verhaal eindigt in New York waar Galathée gaat wonen met haar geboren zoon, maar of dit met haar geliefde Giacomo zal zijn?
Het boek begint in Amsterdam op de dag dat Galathée le chevalier de Seingalt (weer) ontmoet. Je weet nog niets over haar verleden en waarom zij zo vreemd reageert op de fransoos. Dit wekt negatieve gevoelens jegens de hoofdpersoon. De koude en afstandelijke manier van doen van Galathée wekt niet veel begrip bij de lezer. Later in het boek wordt echter haar houding duidelijk en herzie je je mening. Dit versterkt de wil van de lezer om door te lezen en de beweegredenen van Galathée te doorgronden.
Ook worden er in dit deel al kleine fragmenten onthuld van haar vroegere leven. Je snapt als lezer niet waarom Galathée die op het eerste gezicht een zorgeloze jeugd heeft gehad, nu in Amsterdam woont en zo sceptisch in het leven staat. Dit wekt veel vragen. Door ingenieus overspringen op heden en verleden weet Japin veel nieuwsgierigheid op te wekken. Vraag a is nog niet beantwoord of vraag b meldt zich al aan. Dit houdt de spanning in het boek.
Deel 2 gaat over Lucia’s jeugd. Hierin word veel duidelijk over haar pijn en omzwervingen naar Amsterdam. Haar standpunten in het leven worden verduidelijkt met beschreven ervaringen. Nog steeds zijn veel vragen niet beantwoord en blijf je doorlezen. Langzaam veranderd je mening en krijg je medelijden met het arme kleine meisje dat zo gekwetst is in haar leven en geen enkel gevoel meer toe kan laten.
Deel 3 is het spannendste deel. Hier wordt onthuld wat Galathée verder gaat doen met de Seingalt. Je leest haar overpeinzingen en twijfels en wil haar bij de hand nemen en haar naar haar geliefde toe leiden om alles op te biechten. Zo erg leef je je in het verhaal in, en wil je haar begrijpen. Haar beweegredenen zou ik echter nooit kunnen begrijpen, omdat de normen en waarden vandaag de dag zo anders zijn. Dit maakt dat je op het eind van het verhaal onbevredigend en bijna boos achter blijft door haar uiteindelijke keus.
Een minder goede kant van dit boek vind ik het taalgebruik. Er zijn lange zinnen gebruikt met veel komma’s en moeilijke woorden waardoor de zinnen een beetje onduidelijk worden. Veel stukjes heb ik twee tot drie keer moeten lezen voor ze echt tot me doordrongen. Sommige zinnen heb ik bijzin voor bijzin helemaal moet ontleden voor ik de essentie van de zin begreep. Dit kan aan mijn onvermogen in de Nederlandse taal liggen. Toch, door de geboeidheid van het verhaal lees je de zinnen over en over als het moet zonder dat je je er heel erg aan stoort.
Al met al vind ik ‘het schitterend gebrek’ van Arthur Japin een intrigerend boek. Het houdt je van begin tot eind in zijn greep.
Er is geniaal gebruik gemaakt van tijdssprongen die, zeker in het begin, meer vragen op roepen dan beantwoorden. Tegen het eind vallen alle puzzelstukjes op zijn plaats en wordt je als lezer toch nog verrast door de laatste beslissing van Galathée.
Je gaat bij dit boek ook nadenken. Zou Lucia dezelfde keuze hebben gemaakt als ze geen lessen had gehad die haar van een bediende omtoverden in een wereldwijze vrouw? Wat zou er dan zijn gebeurd? Zouden wij Casanova vandaag de dag niet gebruiken als personificatie van vrouwverslindende mannen? Deze vragen houden je in hun greep en laten je niet meer los.
Nu kan je terugkijken naar de eerste passage van het boek en begrijp je waarom de persoon die dit geschreven heeft liefde afbeeld als en schitterend gebrek.
