Reize door Aapenland, J.A. Schasz, Verlichting

'Reize door Aapenland is representatief voor de Verlichtingsliteratuur'

In ‘Reize door Aapenland’ wordt je meegenomen op een onthutsende en hilarische vlucht naar het apenland. De apen, behorend tot de top van de samenleving en alle genummerd, leggen alle bekende menselijke ondeugden aan de dag. Hun grootste wens is namelijk mens te worden. Maar hoe wordt je zoiets, mens? Daarover moet vergaderd worden! In deze vergaderingen komen twee groepen tegen over elkaar te staan. Aan de ene kant de nummer eenianen, die vinden dat de apen hun innerlijk moeten veranderen om mens te worden, aan de andere kant de nummer vijfianen, die vinden dat alleen het afhakken van hun staart volstaat. Na talloze sessies en afwegen van plussen en minnen, besluiten de apen tot een algeheel afhakken van hun staarten, een zelfverminking die uiteindelijk leidt tot dood en grote chaos.

Dit verhaal is een prachtig imaginair reisverhaal dat eenvoudig, maar duidelijk geschreven is. Daarom past Reize door Aapenland door J.A. Schasz M.D. heel goed in het gedachtegoed van de Verlichting.

Ten eerste is dit verhaal, zoals eerder vermeld, een imaginair reisverhaal. Een dergelijk verhaal kenmerkt zich door het beschrijven van een reis naar een andere wereld. In deze nieuwe wereld is alles anders; de inwoners, de bestuursvorm, de natuur, de cultuur, enzovoorts.

In de 18^e eeuw werd dit genre in Nederland heel erg populair, omdat de auteur op deze manier een andere wereld kon creëren waarin hij zijn visie op goed en kwaad ongestraft kon uitten. In deze tijd was het uit den boze om kritiek te uiten op eigen cultuur en samenleving.

Zo ook ‘Reize door Aapenland’. In dit verhaal beschrijft de schrijver een reis naar het Aapenland. Hij doet alsof deze reis echt heeft plaatsgevonden en Aapenland echt bestaat.

Daarnaast is het verhaal ook nog eens simpel te lezen. Na de eerste 20 bladzijdes weet je al hoe de rode draad door het verhaal gaat lopen. Tijdens de vergadering van de apen krijg je al een vermoeden dat er twee partijen tegenover elkaar komen te staan die strijden om de gunsten van het volk.

In het verhaal zit dus niet veel diepgang. Dit komt doordat auteurs zich in die tijd verheven voelde boven de lezer. Hierdoor onderschatten ze de lezer. In hun ogen is de lezer een halve wilde die verlicht moet worden. Net als bij een klein kind moet je dan simpel beginnen.   

‘nommer zeven, die het Conciliatoir had voorgeslagen, nam toen het woord.

Wanneer men, zegt hij, het afhakken der staarten op zig zelve beschouwt, dan is het eene schreeuwende wreedheid, die de Aapenlijkheid in ’t aangezigt vliegt.

Maar wanneer men in opmerking neemt, dat de opoffering onzer Staarten, de bereiking van dat groote en verheven doeleinde, (de Menschwording), ten gevolge heft, dan is het een kleinigheid, waartoe elke redenlijke Aap greetig besluiten zal.’

Uiteindelijk wint de partij die het mooist kan praten en het best kan manipuleren de gratie van het volk. Zo wordt er besloten om over te gaan tot het afhakken van hun staarten. De lager geplaatste apen volgen blind hun leider, wat leidt tot ellende en pijn.

De boodschap van de schrijver is duidelijk: vertouw niet blind op de politieke leiders in jouw land, maar denk zelf na voor je iets doet. Dit is een waar ideaal van de Verlichting.

In de 18^e eeuw kwam namelijk het rationalisme op. In deze periode werden er veel nieuwe dingen uitgevonden en de wetenschap was erg belangrijk. Door de wetenschap ging men zich afzetten tegen de kerk. Hun motto was: eerst zien en dan geloven. Mensen geloofden niet meer klakkeloos wat er gezegd werd door hun meerderen, maar wilden bewijzen en duidelijke beweegredenen. Schasz was ook zo’n rationalist. Hij probeert de bevolking te verlichten door te beschrijven wat er gebeurt als men blind vertrouwd op zijn meerdere.

‘De Aapen waren al vroeg op. Veelen hunner hadder dien ganschen nagt niet kunnen slaapen: deels, om de blijdschap die zij gevoelde over de groote plegtigheid der afkapping, die heden gebeuren moest; en deels om dat een zeker iets hen om ’t hart draaide (ze voelde al dat er iets niet pluis was, maar zette toch door), die zij geen naam konden geeven, en zijn oorsprong nam uit het denkbeeld van evenwel hun staart te moeten laaten afhakken.’

Kortom Reize door Aapenland door J.A. Schasz M.D. past heel goed in het gedachtegoed van de Verlichting.

Het boek is een creatief bedacht verhaal met een duidelijk moraal. Het waarschuwing tegen kudde gedrag is leuk verpakt in een imaginair verhaal. Daarbij is het niet moeilijk te lezen zodat ook de ‘verduisterden’ onder ons de boodschap begrijpen.

Ik zou het boek zeker kunnen aanraden als je geen zin hebt in een diepgaand en moeilijk boek. De bladzijdes lezen makkelijk weg, ondanks het oud Nederlands en voor je het weet heb je het uit. Kortom een aanrader.

Bronnen
Verlichting en Romantiek, Vakspecifiek deel Nederlands (Syllabus)
Reize door Aapenland door J.A. Schasz M.D., uitgeverij Vantilt.